Deze week was onze stoel te vinden bij het standbeeld van de Fiere Margriet, gelegen bij de Dijle terrassen. Het beeld is net zoals de legende van Margaretha van Leuven iconisch in de Leuvense geschiedenis, maar wellicht beter bekend bij de oudere generaties en niet bij de gemiddelde Leuvense student. Ikzelf kreeg al op jonge leeftijd het verhaal van de befaamde Fiere Margriet mee door mijn grootvader wanneer we er voorbijliepen om een ijsje te gaan eten bij ’t Galetje, toen het zich nog bevond in de Tiensestraat. Nu deel ik graag met jullie dit boeiende stukje geschiedenis van onze mooie studentenstad.

Legende

De originele legende van Margaretha van Leuven is terug te vinden in de dialogus miraculorum, een verzameling verhalen geschreven door de bekende Middeleeuwse hagiograaf Caesarius in de dertiende eeuw. In het oorspronkelijke verhaal ontmoeten we Margaretha, een jongvolwassen vrouw die uit een arm gezin kwam en in de herberg van haar oom Amandus tewerkgesteld was. Amandus, zijn vrouw en Margaretha zijn volgens het verhaal echter van plan om hun herberg te sluiten en in de Abdij van Villiers te gaan wonen om een teruggetrokken en devoot leven te leiden. Ze verkochten al hun bezittingen en stonden op het punt hun herberg te sluiten, op de laatste avond voor ze zouden vertrekken wanneer er een grote groep reizigers binnenkomt vragen nog te mogen overnachten. Amandus stemt toe maar omdat ze geen gasten meer verwachtten hadden ze geen wijn om aan hun gasten te geven, daarom werd Margaretha de stad in gestuurd, wanneer ze echter terugkeerde bleek dat de ‘reizigers’ een roversbende waren die kennis hadden van de herbergier zijn plannen. Amandus en zijn vrouw werden door Margaretha dood aangetroffen, en omdat zij getuige was van de moorden werd ze door de roversbende meegenomen naar de oever van de Dijle in Wilsele. De bende trachtte haar te verkrachten maar ze vecht hevig terug; dit leverde haar de bijnamen ‘fiere’ en ‘trotse’ Margriet op. Margaretha wordt door een messteek vermoord en in de Dijle gegooid door de bende, en volgens de originele legende wordt ze pas dagen later teruggevonden door vissers die haar ter plaatse begraven uit angst te worden beschuldigd van de moord. Het verhaal van de Fiere Margriet bleef doorheen de eeuwen doorleven door mondelinge overgave en het boek van Caesarius, ze werd alom geprezen omdat ze haar maagdelijkheid beschermde met haar leven. In de vijftiende eeuw begon de legende echter haar eigen leven te leiden door onder andere de Brusselse augustijner monnik Johannes Gielemans, die aan de legende toevoegde dat Margaretha tegen de stroming van de Dijle in zou gedragen zijn door vissen, en dat niemand minder dan Hendrik van Brabant en zijn vrouw haar zouden gevonden hebben. Een eeuw later startte de hoogleraar en deken van de Sint-Pieterskerk een onderzoek naar de dood van Margaretha, waardoor hij verschillende relieken omtrent haar dood alsook een liedje die de legende beschrijft vond. Het liedje ‘Het soude een fiere Margrietelijn’ werd uitgegeven in het Antwerps liedboekje in de zestiende eeuw en is een goede representatie van hoe gepopulariseerd de legende was geworden. Allerlei verhalen begonnen de ronde te doen over mirakels die gebeurden rond het graf van Margaretha, dat bovendien ook licht zou gegeven hebben. Wellicht zijn deze vijftiende en zestiende eeuwse toevoegingen aan de legende uiteraard wat minder waarheidsgetrouw en kwamen ze vooral voort uit de pogingen om Margaretha zalig te laten verklaren. Ook het drijven tegen de stroming in heeft mogelijks een plausibele verklaring, door de sluizen nabij de oratoriënbrug die het waterdebiet van de Dijle regelden werd er een tegenstroom gecreëerd richting de Vismarkt, dit fenomeen is één van de zeven wonderen van Leuven.

Cultus

In de zestiende eeuw werden de overblijfselen van Margaretha van hun oorspronkelijke rustplaats overgebracht naar een houten tombe op het kerkhof van de Sint-Michielskerk in Leuven. In 1540 werd deze vervangen door een stenen kapel die deel uitmaakte van de herbouwde kerk. De tombe fungeerde al sinds het begin als trefpunt voor pelgrims en haar resten werden regelmatig meegedragen in de processie van Onze Lieve Vrouw Belegering. Onder andere door de historicus Edward van Even en de Leuvenaars ontstond er een ware cultus rond Margaretha, en poogde men drie keer om haar zalig te laten verklaren, wat telkens mislukte door de hoge kosten van zo’n proces. In 1903 lukt het echter toch om haar zalig te laten verklaren door paus Leo XIII en het jaar erop werd ook haar cultus formeel aanvaard. Margaretha wordt soms de stadsheilige van Leuven genoemd en hier en daar zal je de benaming ‘heilige Margaretha’ terugvinden, maar dat is ze voor alle duidelijkheid niet. Een Rooms-Katholieke zaligverklaring kan een stap zijn in het proces naar heiligverklaring, maar een zalige is vaak van belang voor een specifieke regio of congregatie terwijl een heilige betekenis heeft voor de wereldkerk.

Na haar zaligverklaring werd er een nieuwe, gouden schrijn opgericht voor haar beenderen en de relieken die met haar geassocieerd werden in de Sint-Michielskerk, en nog steeds worden deze elk jaar tijdens Leuven-kermis tentoongesteld voor het publiek.

Kunst

Het meest bekende kunstwerk van de Fiere Margriet, en de locatie van onze stoel, is het beeld van haar dat zich bevindt langs de Dijle. Dit beeld werd geschonken door het Handelaarsverbond van Leuven aan de stad Leuven in 1982, het werd gemaakt door Willy Meysmans en bevond zich dertig jaar lang op de kruising van de Tiensestraat en de Muntstraat. In 2013 werd het beeld tijdelijk weggehaald en daarna op de nieuwe locatie aan de Dijle terrassen neergezet. Oorspronkelijk was het idee om het beeld in de Dijle te leggen, maar dit werd tegengehouden door de Vlaamse milieumaatschappij. Toch lijkt het bij hoog water alsof de Fiere Margriet, door vissen gedragen, in het water drijft. Dit beeld is echter niet het enige kunstwerk geïnspireerd door de legende in Leuven; bij Margaretha’s schrijn bevindt zich een vijfluik over haar leven geschilderd door Pieter Jozef Verhagen. Ook in de gevel van het stadhuis staat er een beeld van Margaretha en recentelijk werden op het viaduct bij het Artoisplein muurschilderingen aangebracht van Margaretha met een gedicht erbij.