Abdij van Park

De eerste historische plek waar we staan met de Troon van Leuven is de Abdij van Park/Abdij van ’t Park, die werd opgericht in 1129 op verzoek van de hertog van Brabant, Godfriend I met de Baard. Hij schonk hiervoor zijn park aan de norbertijnen van Prémontré uit Frankrijk en werd bekrachtigd in 1131 door de bisschop van Luik met de naam conventus Sanctae Mariae de Parco. Sindsdien is de kloosterorde nog steeds gevestigd in deze abdij.

Wie zijn de norbertijnen?

Norbertijnen, of ook wel Premonstratenzers genoemd, is een religieuze orde gesticht door de heilige Norbertus van Gennep in de 12^de eeuw. De kloosterorde bestaat uit reguliere kanunniken die onder de regel van Augustinus leven. Deze regel hamerde op armoede, verbod op particulier bezit en op plaatsgebondenheid. Eenvoud, soberheid en lichamelijke arbeid waren op dat moment ook belangrijk en de norbertijnen combineerden deze vormen tot een leven van prediking en zielzorg met een praktische invulling van Augustinus zijn regel. Ze worden ook wel eens witheren of witte pastoors genoemd, naar hun witte habijt dat ze dragen.

Een evolutie van 900 jaar

De abdij groeide doorheen negenhonderd jaar geschiedenis uit tot een grote site waar verschillende gebouwen werden opgetrokken. Mede daardoor haalde de hertog van Brabant de norbertijnen naar Leuven, omdat ze een dynamische rol hadden als projectontwikkelaars. Door verbouwingen en heropbouw, uitbreiding en restauraties in de geschiedenis heeft de abdij sporen van verschillende bouwstijlen zoals romaans, gotiek, renaissance en barok. Deze projecten kwamen altijd op initiatief van de abten die gezien werden als het hoofd van de abdij. Het bevat vandaag nog de grootste delen vanuit het Ancien Régime.

Rondom de abdij zijn er vier vijvers, die voor het eerst uitgegraven werden in de middeleeuwen, om de kanunniken te voorzien in hun viskwekerij van zoetwatervissen. De viskweek was bedoeld voor eigen gebruik binnen de abdij omdat men 2/3 van het jaar het consumeren van vlees verbood. Hiervoor werden vissers ingehuurd die verantwoordelijk waren voor het beheer van de vijvers. De viskwekerij kwam uiteindelijk tot zijn eind in 1990.

Men kende ook woelige periodes, zoals de 16^de eeuw, met de Beeldenstorm in 1566 dat het startschot gaf voor de godsdienstoorlogen. Hierdoor moesten de kanunniken de abdij in allerlei verlaten en konden ze pas terugkeren in 1589. Ondertussen had de hertog van Alva dit vacuüm opgevuld en hier zijn hoofdkwartier gemaakt. De abdij kwam in verval en viel ten prooi aan leegstand en plundering en het duurde tot in 1625 voor er een grootse bouwcampagne kwam.

Aan het begin van de 17^de eeuw is er dan de contrareformatie dat in het teken stond van wederopbouw en bloei. In deze tijd kende de abdij zijn hoogtepunt met als abt Libert de Pape die aan dit succes heeft bijgedragen. Zo hervormde hij de administratie, liet het domein in kaart brengen en ondernam een herordening van het archief. Hij is vooral bekend voor zijn reeks bouw- en restauratiewerken: de herbouw van een aantal gebouwen op de site en de bekende stucwerken in de historische ruimtes van de abdij, gemaakt door kunstenaar Jan Christiaan Hansche. Deze bekende stucwerken zijn nu nog te bezichtigen. In de pandgang kan je 20 historische glas-in-loodpanelen uit deze periode bezichtigen, gemaakt door glazenier Jan de Caumont. In de Franse Revolutie werden deze glasramen verkocht en verspreid over heel de wereld. Er waren al zes middenpanelen aanwezig en na veel opzoekwerk zijn er uiteindelijk nog 14 teruggekeerd naar Leuven. De ramen laten taferelen zien uit het leven van Sint-Norbertus.

In de 18^de eeuw werd de laatste grote bouwcampagne voltooit onder abt Hieronymus de Waerseghere. Het is de versie van ‘t Abdij van Park die we tot op de dag van vandaag nog kennen. Onder deze campagne werd de Norbertuspoort ingewijd met een wit stenen beeld van de heilige Norbertus boven de poortomlijsting. Daarbij kende de Mariapoort ook zijn naam in deze periode. Grote delen van de abdij werden onder handen genomen zoals de gehele westkant van het abtskwartier. De abt had nu een imponerende residentie waar hij belangrijke kerkelijk en wereldlijke figuren kon ontvangen. Ook de oude abdijkerk, dat oorspronkelijk dateert uit de 12^de-13^de eeuw, moest onder handen genomen worden. De kerktoren had toen nog vooral een romaanse bouwstijl en was daarbij het laatste grote bouwproject.

Tijdens de Franse Revolutie werd de abdij afgeschaft en moesten de resterende 46 kanunniken vertrekken. Hun gronden en goederen werden genationaliseerd en verkocht maar ze konden wel nog de kunstcollecties, boeken en het archief in veiligheid brengen. Het zal uiteindelijk in 1836 zijn dat de abdij terug wordt opgericht door vicaris-generaal Corselis. Hierna was de opbouw moeizaam omdat er geld te kort was en gebrek aan medewerking van de nieuwe bezitters. Maar hier geraken ze uit en starten kort daarna terug missiewerken op, naar onder andere Brazilië. Tot ver in de jaren 60 zetten ze dit verder met een bijkomend sterk parochienetwerk.

Een dynamische site in de 21ste eeuw

De site geeft onderdak aan verschillende organisaties buiten de norbertijnen. Zo is er in het Spreekhuis, dat vroeger dienst deed als ruimte om gasten te ontvangen, de organisatie van PARCUM gevestigd. Zij houden zich bezig met religieus erfgoed en zijn een expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur. Daarbij baten ze ook het museum uit die delen van de abdij en een (tijdelijke) tentoonstelling bevatten. Die delen van de abdij zijn sinds 2021 volledig gerestaureerd en te bezichtigen. Ondertussen zijn ze ook nog bezig met andere delen van de abdij te restaureren, die plannen zouden voltooid moeten zijn tegen 2025.

In de Tiendenschuur zit de hoevewinkel De Wikke, die verse groenten en andere producten voorziet om te verkopen. Deze schuur werd vroeger vooral gebruikt om koeien te herbergen en graanoogst van pachters op te slagen. Daarnaast, in het melkhuisje en de stallingen, zit BoerEnCompagnie, een samenwerkingsverband van bio-boeren die sinds 2017 het domein rond de abdij bewerken. Daartegenover in het Wagenhuis, zit Kerk in Nood, een kerkelijke liefdadigheidsorganisatie met het doel kwetsbare gelovigen te ondersteunen in het buitenland. Aan de Watermolen en de Sint-Janstoren zit de Brasserie, waar je doorheen de week kan lunchen en dineren en in de zomer op het terras kan zitten met de vier vijvers als prachtig uitzicht. In het Gastenkwartier, de oude logeerplek voor gasten van de kanunniken, is sinds 2019 de brouwerij Braxatorium Parcensis gevestigd, dat het bier van de abdij maakt volgens het originele recept op de oorspronkelijke locatie van vroeger.