De Katholieke Universiteit van Leuven en de Universiteitsbibliotheek

De Katholieke Universiteit Leuven behoort tot de oudste universiteiten van Europa. Daarnaast is het ook de oudste universiteit van de Lage Landen die in 1425 is opgericht met pauselijke goedkeuring. De universiteit werd gesteund door de stad Leuven en hertog Jan IV van Brabant. Vanaf het begin was de universiteit autonoom en trok ze geleerden aan vanuit heel Europa. Desiderius Erasmus was een van deze geleerden. Hij richtte in 1517 in Leuven het Drietalencollege op wat een instituut was voor Latijn, Oudgrieks en Hebreeuws, oftewel de drie Bijbelse talen. Rond deze tijd had de Leuvense universiteit rond de 2000 studenten, waarvan 200 uit het buitenland kwamen.

Foto: Drietalencollege

In de 16^de eeuw beleefde de universiteit een periode van grote intellectuele bloei. Een aantal voorbeelden van verschillende opmerkelijke geleerden zijn de anatoom Vesalius, cartograaf Mercator, wiskundige Gemma Frisius en opvoedkundige Vives. Naarmate de universiteit groeide, groeide haar impact ook op de stad. Er werden meer en meer colleges en studiehuizen gebouwd, verspreid over de binnenstad. Ondanks de nauwe banden met de kerk, probeerde de universiteit een centrum voor kritisch denken te zijn ten opzichte van kerkelijke autoriteiten. Zelfs na de Reformatie aan het begin van de 16^de eeuw bleef de universiteit haar banden behouden met de kerk, zonder daadwerkelijk katholieke ideeën te verspreiden.

Daarnaast hadden de politieke ontwikkelingen ook een invloed op de universiteit. Zo ontstond er tijdens de Franse overheersing, onder leiding van Napoleon, controverses rond de katholieke identiteit van de universiteit met als gevolg dat de universiteit is opgeheven in 1797. Pas twintig jaar later in 1817 richtte koning Willem I van de Verenigde Nederlanden een rijksuniversiteit op die nog tot 1834 bleef bestaan. In 1835 richtten Belgische bisschoppen terug een katholieke universiteit op, aanvankelijk eerst in Mechelen en later terug in Leuven.

In het verloop van de 19^de eeuw ontwikkelde de universiteit op andere wetenschapsdomeinen en onderscheidde zich als een internationaal centrum voor wetenschappelijk onderzoek en kennis. De voertaal was het Frans, waarbij het pas in 1911 begon met de vernederlandsing van de universiteit. Dit heeft geleid tot politieke spanningen met de splitsing van de universiteit in 1968 met ‘Leuven Vlaams’. Hieruit ontstonden de Nederlandstalige Katholieke Universiteit Leuven en de Franstalige Université Catholique de Louvain, met de campussen in Leuven en Louvain-la-Neuve. Tot slot viert De KU Leuven in 2025 haar zeshonderdste verjaardag, waardoor ze niet alleen de oudste universiteit van Europa is, maar ook de oudste bestaande katholieke universiteit ter wereld.

De Universiteitsbibliotheek

De bib is opgericht in 1636, niet op het Monseigneur Ladeuzeplein, maar in de Naamsestraat. De collectie groeide doorheen de jaren uit en diende als onschatbare bron van kennis voor de universitaire gemeenschap. De Wereldoorlogen waren tragisch voor de Universiteitsbibliotheek. In de nacht van 25 en 26 augustus 1914 staken Duitse soldaten de Universiteitshal en de aangrenzende 18^e-eeuwse bibliotheekvleugel in brand.

Foto van een verwoeste Universiteitsbibliotheek na de Eerste Wereldoorlog

Hierdoor ging bijna de hele collectie verloren, het verlies hield 230 000 boeken, 800 incunabelen en 950 handschriften in. Na de Eerste Wereldoorlog besloten de geallieerden met behulp van het Parijse Institut de France om de bibliotheek terug te herstellen op een nieuwe plaats: het Monseigneur Ladeuzeplein. Er worden ook verschillende steuncomités opgericht en later verenigd in het Oeuvre nationale pour la réconstruction de l’Université de Louvain. Daarnaast moesten de Duitsers na het Verdrag van Versailles herstelbetalingen betalen in de vorm van manuscripten en andere bronnen om de collectie terug uit te breiden. Whitney Warren en Charles D. Wetmore, twee Amerikaanse architecten, boden daarnaast gratis hun ontwerpen aan voor een nieuw bibliotheekgebouw. Hun ontwerpen werden sterk beïnvloed door de Vlaamse renaissance en barokstijlen. De bouw begon op 28 juli 1921 en de bibliotheek werd officieel ingewijd op 4 juli 1928.

Lang hebben ze niet kunnen genieten van hun nieuwe bibliotheek, want in 1940 werd de bibliotheek weer getroffen door een brand. Slechts een beperkt aantal boeken en handschriften overleefden de ramp en het gebouw liep opnieuw veel schade op. Direct na de Tweede Wereldoorlog begon de restauratie onder leiding van de Belgische architect Henry Lacoste. Het gebouw werd zo veel mogelijk gerestaureerd volgens de indeling van 1928. Er werden wel enkele aanpassingen gemaakt zoals een extra verdiepingen voor een museumruimte en een uitgebreidere boekenmagazijn.

De universiteit is een architecturaal meesterwerk, maar ook een symbool van wederopbouw, internationale samenwerking en de voortdurende zoektocht naat kennis en cultuur. Daarnaast heeft de bibliotheek ook verscheidene symbolische verwijzingen op het gebouw zelf die verwijzen naar onder andere het Belgisch patriottisme, de overwinning van de geallieerden, Amerikaanse vriendschap, het Katholieke geloof en de Belgische monarchie. Over dit laatste is er controverse geweest in 2020, doordat de rector van de KU Leuven heeft beslist om de buste van Leopold II te verwijderen uit de universiteitsbibliotheek. Dit kwam omdat een vijftigtal organisaties en professoren een open brief hadden gestuurd naar de rector, omdat ze niet willen dat de universiteit in verband wordt gebracht met Leopold II.

Meer Lezen?

Coppens, C., & Depuydt, J. Leuven in books, books in Leuven: the oldest university of the Low Countries and its library. Universitaire pers Leuven: 1999.

Centrale Bibliotheek Katholieke Universiteit Leuven als erfgoed: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/74154

Geschiedenis van de KU Leuven: https://www.kuleuven.be/over-kuleuven/geschiedenis

Geschiedenis van Universiteitsbibliotheek: https://bib.kuleuven.be/over-ons/geschiedenis-toerisme